برگزاری سی‌و‌چهارمین نشست سران عرب وچشم اندازهای این اجلاس
یکشنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴
سی‌و‌چهارمین نشست سران اتحادیه عرب روز شنبه ١٧ ماه مای ( ٢٧ اردیبهشت) در بغداد در شرایطی برگزار شد که منطقه خاورمیانه با یکی از ناآرام‌ترین و حساس‌ترین دوره‌های خود در دهه‌های اخیر مواجه است. رهبران کشورهای عربی در این اجلاس بر لزوم پایان جنگ در غزه، حمایت از ملت فلسطین، حل‌وفصل سیاسی بحران سوریه، وحدت سودان، ثبات لبنان، و مقابله با چالش‌های راهبردی منطقه‌ای تأکید کردند. این اجلاس تنها یک روز پس از پایان سفر جنجال‌برانگیز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان، قطر و امارات برگزار شد؛ سفری که به رغم انتظارات، به کاهش درگیری‌ها در غزه منجر نشد، اما پیام‌های مهمی برای آینده نظم منطقه‌ای داشت.
نشستی در سایه بحران؛ از غزه تا طرابلس
عبداللطیف رشید، رئیس‌جمهور عراق، در سخنرانی افتتاحیه نشست، شبح جنگ را تهدیدی برای امنیت و ثبات منطقه دانست و با تاکید بر حل مسالمت‌آمیز منازعات، گفت: «نشست ما در سایه شرایط بسیار پیچیده منطقه‌ای و بین‌المللی برگزار می‌شود. ما با چالش‌های خطرناکی روبه‌رو هستیم که سرنوشت ملت‌هایمان را تهدید می‌کند. استفاده از زور و مداخله خارجی را مردود می‌دانیم.» وی ضمن محکومیت حملات اسرائیل به غزه و سیاست‌های کوچ اجباری فلسطینی‌ها، از تلاش برای «اتحاد مواضع عربی در برابر خطرات فزاینده» سخن گفت و خواهان حمایت عملی از امنیت جمعی کشورهای عربی شد.
تحویل ریاست اجلاس به عراق و مواضع کشورهای عضو
در ابتدای این نشست، ریاست اجلاس از سوی بحرین به عراق تحویل داده شد. «عبداللطیف الزیانی»، وزیر خارجه بحرین، ضمن ابراز نگرانی از چالش‌های امنیتی، سیاسی و انسانی که منطقه عربی را درگیر کرده، از لغو بخشی از تحریم‌های آمریکا علیه سوریه استقبال کرد و از نقش عربستان سعودی در این روند قدردانی نمود.
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، نیز در سخنرانی خود با تاکید بر ضرورت وحدت جهان عرب، اعلام کرد که بغداد ٤۰ میلیون دلار برای بازسازی غزه و لبنان اختصاص خواهد داد. وی افزود: «ما از همه کشورهای عربی می‌خواهیم مواضعی جدی و عملی برای نجات غزه اتخاذ کنند. ملت‌های ما انتظار اقدامات واقعی دارند.»
السودانی با انتقاد از کوچاندن اجباری فلسطینی‌ها، آن را «نقض آشکار قوانین بشری» خواند و گفت: «کشتار در غزه به مرحله‌ای رسیده که تاریخ کمتر به خود دیده است.» او همچنین از مذاکرات ایران و آمریکا با هدف دستیابی به توافقی برای همزیستی مشترک و کاهش تنش‌ها استقبال کرد.
سخنان دبیرکل اتحادیه عرب؛ مسئله فلسطین همچنان اولویت اول
احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب، با اشاره به هشتاد سالگی این نهاد منطقه‌ای، از استمرار بحران‌های امنیتی، اختلافات درونی و تجاوزات خارجی به کشورهای عربی انتقاد کرد و گفت: «امنیت ملی عربی، آن‌طور که باید، محقق نشده است.» او ضمن تاکید بر ضرورت انسجام و اصلاح در ساختار اتحادیه عرب، مسئله فلسطین را مسئله محوری جهان عرب دانست و نسل‌کشی و پاکسازی نژادی در غزه توسط اسرائیل را محکوم کرد. وی همچنین خواهان توقف تجاوزات رژیم صهیونیستی به لبنان و سوریه شد و بر انحصار سلاح در دست دولت لبنان تأکید کرد.
ابوالغیط در مورد یمن تأکید کرد: «زمانی ثبات بازمی‌گردد که حوثی‌ها به وحدت و حاکمیت یمن تن دهند.» او همچنین با ابراز نگرانی از تحولات طرابلس، خواهان تلاش برای جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع در لیبی شد.
پیش‌نویس «اعلامیه بغداد»؛ بازتاب چرخش‌های دیپلماتیک و اولویت‌های منطقه‌ای
رهبران عرب در پایان نشست، پیش‌نویس «اعلامیه بغداد» را ارائه کردند که در آن بر محوریت قضیه فلسطین، توقف فوری جنگ در غزه و مخالفت با کوچاندن مردم این منطقه تأکید شده است. این بیانیه خواست تمامی گذرگاه‌ها برای عبور بدون مانع کمک‌های بشردوستانه به غزه بازگشایی شوند.
اعلامیه همچنین با حمایت از طرح بازسازی غزه، از کشورهای اروپایی مانند اسپانیا، نروژ و ایرلند که فلسطین را به رسمیت شناخته‌اند، تقدیر کرد و از شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی عدالت حمایت نمود.
در خصوص سوریه، اعلامیه بر وحدت، حاکمیت ملی، پایان تجاوزات اسرائیل و آغاز روند سیاسی فراگیر تأکید کرد. عراق نیز آمادگی خود را برای میزبانی گفت‌وگوهای ملی سوری – سوری اعلام کرد.
در بخش‌های دیگر، از لبنان برای برگزاری انتخابات شهرداری‌ها، و از روند مصالحه ملی در سودان و لیبی حمایت شد. همچنین، اعلامیه بر لزوم ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های کشتار جمعی در خاورمیانه و حمایت از امنیت آبی کشورهای عربی تأکید کرد.
نقش میانجی‌گرانه عراق؛ از گفت‌وگوی هسته‌ای تا تعامل با تهران و واشینگتن عراق که در سال‌های اخیر تلاش کرده خود را به عنوان یک بازیگر میانه‌رو در منطقه تثبیت کند، بار دیگر نقش میانجی را بین تهران و واشینگتن ایفا کرد. یک منبع سیاسی در بغداد به رسانه‌ها گفت: «اسماعیل قاآنی»، فرمانده نیروی قدس ایران، پیش از اجلاس به بغداد سفر کرده و پیام‌هایی در حمایت از مذاکرات هسته‌ای و درخواست لغو تحریم‌های ایران به مقامات عراقی منتقل کرده است. در همین حال، نخست‌وزیر عراق تاکید کرد که سیاست خارجی این کشور مبتنی بر حسن همجواری، تعادل و پرهیز از صف‌بندی‌های مخرب منطقه‌ای است.
بازتاب بین‌المللی؛ اروپا با فلسطین، ترامپ با سوریه؟
در کنار رهبران عرب، چهره‌هایی از جامعه بین‌الملل نیز در نشست حضور داشتند. پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، که کشورش سال گذشته فلسطین را به رسمیت شناخت، جنگ در غزه را «نقض قوانین بین‌المللی» خواند و از کشورهای عربی خواست برای توقف فوری چرخه خشونت اقدام کنند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز با حضور در بغداد، بر نقش کلیدی این سازمان در حل بحران‌های منطقه‌ای تأکید کرد.
این اجلاس همچنین تحت تأثیر سفر اخیر دونالد ترامپ به منطقه برگزار شد؛ سفری که با دیدار خبرساز او با «احمد الشرع»، رئیس‌جمهور جدید سوریه همراه بود. الشرع که سابقه فعالیت در گروه‌های شورشی ضدآمریکایی را دارد، به دلیل مخالفت جناح‌های شیعه عراق، به اجلاس دعوت نشد؛ اما پیام سیاسی دیدار او با ترامپ، در فضای اجلاس احساس می‌شد.
طرح دولت ترامپ برای انتقال یک میلیون فلسطینی به لیبی
بر اساس گزارش شبکه NBC، دولت دونالد ترامپ طرحی را بررسی کرده که بر اساس آن تا یک میلیون فلسطینی از نوار غزه به لیبی منتقل شوند. این طرح هنوز نهایی نشده اما به اندازهای جدی بوده که با مقامات لیبی در این‌باره گفت‌وگوهایی انجام شده است. به گفته منابع مطلع، آمریکا در ازای پذیرش فلسطینی‌ها، احتمال دارد میلیاردها دلار از دارایی‌های مسدودشده لیبی را آزاد کند.
در این طرح، ارائه مشوق‌های مالی مانند مسکن رایگان و حقوق ماهیانه برای ترغیب فلسطینیان به مهاجرت در نظر گرفته شده است. با این حال، مشخص نیست چه تعداد از فلسطینیان به‌طور داوطلبانه حاضر به ترک وطن خود خواهند بود. در حالی که رهبران عرب در نشست سران اتحادیه عرب در بغداد بر مخالفت با کوچ فلسطینی‌ها و حمایت از فلسطین تأکید کردند، طرح دولت ترامپ برای انتقال یک میلیون فلسطینی از نوار غزه به لیبی به دلیل همزمانی با این نشست در بیانیه اتحادیه عرب بازتابی نداشت.
اما طرح دولت ترامپ با واکنش منفی روبه‌رو شده است؛ سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گزارش‌ها را “نادرست” خوانده و یکی از مقامات حماس تأکید کرده که فلسطینیان به‌شدت به سرزمین خود پایبند هستند. اسرائیل نیز از اظهارنظر در این خصوص خودداری کرده است.
با توجه به شرایط بی‌ثبات در لیبی، که درگیر جنگ داخلی و دو دولت رقیب است، کارشناسان نسبت به عملی بودن این طرح تردید دارند. پذیرش یک میلیون مهاجر جدید می‌تواند فشار قابل‌توجهی بر منابع محدود این کشور وارد کند.