چهارشنبه ۱۳ فروردین ۱۴۰۴

همزمان با تلاش روسیه برای جایگزینی نفت ایران در سوریه، دونالد ترامپ هم در جمع خبرنگاران ادعا کرد که «اگر ظرف دو هفته آینده پیشرفتی در مذکرات با ایران صورت نگیرد، تعرفه های ثانویه را اعمال خواهد کرد.» این اظهارات نشان‌دهنده عزم واشنگتن برای اعمال فشار اقتصادی بیشتر بر تهران از طریق تعرفه‌های ثانویه است. در صورت اجرا، این اقدام می‌تواند شرکت‌ها و کشورهایی را که با ایران تجارت دارند، هدف قرار داده و آن‌ها را در معرض تحریم‌های آمریکا قرار دهد. چنین سیاستی با هدف افزایش هزینه‌های اقتصادی برای ایران طراحی شده تا تهران را به تغییر رفتار وادار کند.

تعرفه‌های ثانویه (Secondary Tariffs) یا به عبارتی تحریم‌های ثانویه و غیرمستقیم، یکی از ابزارهای کلیدی ایالات متحده برای افزایش فشار اقتصادی بر کشورهایی مانند ایران است. این سیاست به گونه‌ای طراحی شده که نه‌تنها مستقیماً تهران را تحت فشار قرار دهد، بلکه شرکت‌ها، بانک‌ها و حتی دولت‌های دیگر را نیز از همکاری اقتصادی با تهران بازدارد. در عمل، وقتی آمریکا تصمیم به اعمال تعرفه‌های ثانویه می‌گیرد، این بدان معناست که هر شرکت یا نهادی که با ایران همکاری اقتصادی داشته باشد، ممکن است از بازارهای بین‌المللی، به‌ویژه بازار آمریکا، کنار گذاشته شود. این مسئله به‌خصوص برای شرکت‌هایی که به سیستم مالی دلاری وابسته هستند، چالشی جدی ایجاد می‌کند. بسیاری از بانک‌های بین‌المللی برای انجام تراکنش‌های خود از دلار استفاده می‌کنند و اگر یک بانک با ایران تعامل داشته باشد، ممکن است توسط خزانه‌داری آمریکا از دسترسی به این سیستم محروم شود.

لذا تهدید ترامپ به اعمال تحریم های ثانویه، به‌طور خاص بر صادرات نفت ایران و مشتریان اصلی آن، یعنی چین و هند، سایه خواهد انداخت. در حالی که تهران طی سال‌های اخیر، با بهره‌گیری از روش‌های مختلف، بخشی از صادرات خود را حفظ کرده، دور جدید تحریم‌های ثانویه می‌تواند چالش‌های تازه‌ای در مسیر فروش نفت ایران ایجاد کند. این چارچوب، ایالات متحده تلاش می‌کند تا نه‌تنها فروش نفت ایران را محدود کند، بلکه با افزایش هزینه‌های همکاری با تهران، مشتریان اصلی نفت ایران را وادار به کاهش یا قطع واردات نفتی نماید. در این میان، چین و هند به عنوان بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت ایران، در معرض بیشترین فشار قرار خواهند داشت. هند، که همواره به روابط اقتصادی خود با ایالات متحده اهمیت ویژه‌ای داده، در دوران نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، ناچار شد واردات نفت از ایران را کاهش دهد. اکنون نیز با توجه به وابستگی اقتصادی دهلی‌نو به غرب، احتمال اینکه تحت فشار واشنگتن، بار دیگر خرید نفت از ایران را محدود کند، بسیار زیاد است. در این صورت، ایران یکی از بازارهای مهم خود را از دست داده و باید به دنبال راهکارهای جایگزین باشد.

در مقابل، چین تاکنون مقاومت بیشتری در برابر فشارهای آمریکا نشان داده و حتی در دوره تحریم‌های گذشته، به یکی از اصلی‌ترین خریداران نفت ایران تبدیل شده است. اما این بدان معنا نیست که پکن در برابر تحریم‌های ثانویه مصون خواهد بود. شرکت‌های خصوصی چینی که در مبادلات دلاری فعالیت دارند، ممکن است تحت فشار آمریکا، از همکاری با ایران کناره‌گیری کنند. از سوی دیگر، پکن که همواره در سیاست‌های خود رویکردی عمل‌گرایانه اتخاذ کرده، احتمال دارد در مذاکرات خود با واشنگتن، از کارت ایران به عنوان اهرم فشار استفاده کرده و خرید نفت ایران را مشروط به دریافت امتیازات اقتصادی و تجاری کند. البته تارنمای بلومبرگ روز پنجشنبه به وقت محلی در گزارشی ادعا کرد دستکم ۱۱ نفتکش تحت تحریم ایالات متحده در نزدیکی مالزی با نفت خام ایرانی در حالت توقف هستند، و برخی از آنها بیش از یک ماه است که در این مرکز انتقال نفت مستقر شده‌اند که ممکن است نشانه‌ای از کند شدن روند لجستیکی صادرات حساس نفت ایران با چین باشد.