دوازدهمین کنگره حزب کمونيست ایران در اواخر تیر ماه ۱۳۹۵ (نیمه دوم جولای ۲۰۱۶) کار خود را آغاز کرد و بعد پنج روز جلسات فشرده به کار خود پایان داد. این کنگره با حضور نمایندگان تشکیلات مخفی، نمایندگان تشکیلات کومهله - سازمان کردستان حزب، نمایندگان تشکیلات خارج از کشور حزب، اعضای کمیته مرکزی و شماری از اعضای حزب به عنوان ناظر، همزمان در دو مکان اصلی و همچنین نمایندگان تشکیلات کانادا و استرالیا که در محل فعالیت خود از طریق شبکه اینترنتی در جلسات کنگره حضور داشتند، برگزار گردید. کنگره با سرود انترناسیونال و یک دقیقه سکوت به نشانه گرامیداشت یاد جانباختگان راه آزادی و سوسیالیسم کار خود را آغاز کرد و به دنبال ارائهی گزارش چگونگی برگزاری انتخابات نمایندگان در حوزههای مختلف انتخاباتی از جانب هیئت ناظر کل انتخابات و پاسخ به سئوالات مطرح شده در این زمینه، با تصویب اعتبارنامهی نمایندگان و اعلام حضور اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان منتخب، رسمیت خود را اعلام کرد. کنگره با تصویب آیین نامه داخلی، دستور جلسات و انتخاب هیئت رئیسهی دائم و سپس سخنرانی افتتاحیه رفیق ابراهیم علیزاده کار خود را ادامه داد. "تداوم بحران جهانی سرمایه داری، جهان به سوسیالیسم نیاز دارد"، "تحولات منطقه خاورمیانه"، "اوضاع سیاسی، صف بندی نیروهای طبقاتی در ایران و اولویت های ما"، "گزارش تشکیلاتی کمیته مرکزی به کنگره" و "بحران محیط زیست" بخشی از دستور جلسات کنگره بودند که در مورد هر کدام از آنها، کمیته مرکزی پیشتر از طریق بولتن مباحث کنگره اسناد مورد نظر را در اختیار نمایندگان کنگره و اعضای حزب قرار داده بود.

در دستور جلسه مربوط به "تداوم بحران سرمایه داری، جهان به سوسیالیسم نیاز دارد" ضمن تأکید بر ادامه بحران جهانی سرمایه داری و بی افقی نظام حاکم در مواجه با این بحران پیامدهای آن مورد بحث قرار گرفت. تشدید رقابت قدرتهای بزرگ سرمایه داری، ابعاد فاجعه بار بحران پناهندگی، تداوم برنامه های ریاضت اقتصادی، تحرک گروه های راست افراطی و شبه فاشیست با پلاتفرم پناهنده ستیزانه، گسترش اعتراضات کارگری در مقابله با این تهاجم و رشد اعتبار گرایش چپ در جامعه به عنوان بخشی از پیامدهای تداوم این بحران مورد بررسی قرار گرفتند. در این مبحث در همانحال که سوسیالیسم به عنوان تنها بدیلی که می تواند جامعه بشری را از بربریت نظام سرمایه داری نجات دهد مورد تأکید قرار گرفت، اما خاطر نشان گردید که آماده کردن شرایط ذهنی و تبدیل سوسیالیسم به یک آلترناتیو در دسترس و به یک جنبش سیاسی و تحزب یافته فقط در جریان نبرد روزانه کارگران و پاسخگویی گرایش سوسیالیستی به معضلاتی که پیشاروی این مبارزه قرار دارد امکان پذیر می گردد.

در دستور جلسه مربوط به تحولات منطقه خاورمیانه، با نگاهی گذرا به تاریخ این منطقه سه روند اصلی که در طی یک قرن اخیر خاورمیانه را از لحاظ سیاسی و اجتماعی تحت تأثیر قرار داده اند مورد بحث قرار گرفتند. در این مبحث ناسیونالیسم عرب، اسلام سیاسی و سوسیالیسم که برآمد آن محصول رشد سرمایه داری و پیدایش طبقه کارگر بوده به عنوان سه روندی که تحولات این منطقه را تحت تأثیر قرار داده اند مورد تأکید قرار گرفتند. در این مبحث ضمن برشمردن زمینه های ابراز وجود جریان اسلام سیاسی در شکل افراطی و میانه رو آن، پدیده داعش و علل و زمینه های رشد این جریان در عراق و سوریه مورد بررسی قرار گرفته است. خاورمیانه همچنین به عنوان یکی از کانون های اصلی رقابت قدرت های امپریالیستی و منطقه ای مورد توجه قرار گرفت. در این مبحث به مسئله کرد و مسئله فلسطین به عنوان دو مسئله حل نشده و که به اوضاع سیاسی کنونی خاورمیانه پیچیدگی خاصی بخشیده پرداخته شده و بر مواضع اصولی حزب در قبال این مسائل تأکید شده است. در این سند اوضاع کنونی عراق به عنوان میراث رژیم جنایکار بعث، مداخلات آمریکا و رقابت دو ارتجاع جمهوری اسلامی و امرای حاکم بر عربستان سعودی و سهم خواهی دولت ترکیه از درآمد نفت این کشور مورد ارزیابی قرار گرفته و مهمترین مؤلفه ها در تبیین اوضاع کنونی در کردستان عراق برشمرده شده است. این سند در ادامه خود ضمن ارائه یک جمعبندی از بحران سوریه به دستاوردهای عظیمی که جنبش کردستان سوریه در دل این بحران کسب کرده اشاره می نماید و خطراتی که از بیرون و درون، جنبش عادلانه مردم کردستان را تهدید می کند را خاطرنشان کرده است. در مبحث مربوط به تحولات خاورمیانه به بحران همه جانبه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و بحران حکومتی در ترکیه و ناتوانی دولت اردوغان در مقابله با این بحران ها نیز پرداخته شد. در این بخش تشدید حملات دولت ترکیه بر علیه مردم کردستان با هدف درهم شکستن روحیه مقاومت مردم در این منطقه، سیاستی شکست خورده ارزیابی شده است و کشتار مردم کردستان و همزمانی آن با دستگیری و ترور مخالفان و چهره های سرشناس مبارزات مدنی، سانسور مطبوعات و تعرض به حقوق مردم در ابعاد سراسری عملا مبارزات مردم کردستان را به مبارزات آزادیخواهانه سراسری گره زده است.

در سند مربوط به "اوضاع سیاسی، صف بندی نیروهای طبقاتی در ایران و اولویت های ما" این واقعیت مورد تأکید مجدد قرار گرفت که بحران سرمایه داری ایران نه تنها فروکش نکرده بلکه عمیق تر شده است. اما علیرغم تداوم بحران، شیوه تولید سرمایه داری در ایران در طی دو، سه دهه اخیر بر اساس قانون مندیهای این نظام تولیدی، تکامل پیدا کرده است و بحران موجود نتوانسته جلو روند تکاملی شیوه تولید سرمایه داری را بگیرد. در این سند این واقعیت مورد تأکید قرار گرفته که سرمایه داری ایران در دوره بعد از جنگ ایران و عراق بر متن رانت خواری، معافیت های گمرکی، برخورداری سرداران سپاه، بنیادها، روحانیون و آقازاده ها از امتیازات ویژه دولتی و بر بستر فساد گسترده و بی قانونی و تشدید بی حقوقی و استثمار و تحمیل فقر و فلاکت بی سابقه به طبقه کارگر ایران گسترش پیدا کرده است. روندی که تاکنون ادامه یافته است. این سند در ادامه تأسیس و گسترش بانک های خصوصی در ایران در دو دهه اخیر را مد نظر قرار داده است. این بانک ها به مرور جذب سرمایه های پولی و سپرده های مردم را از انحصار بانک های دولتی بیرون آورده اند تا آن را به سرمایه گذاری در عرصه های تولیدی و تجاری در زمینه صادرات و واردات بکار اندازند. در این مبحث تأکید شد که با گسترش سرمایه داری به عرصه تولید کشاورزی در دو دهه و نیم اخیر اوضاع در این زمینه نیز متحول شده است. در این سند به رشد قشر فوقانی خرده بورژوازی یا طبقه متوسط تحت تأثیر این تحولات اشاره شده و دلبستگی آن به حفظ وضع موجود و امید به اصلاحات از بالا یکی از رمزهای اصلی بقای رژیم جمهوری اسلامی است. در این سند بحران حکومتی و نزاع جناح های درون رژیم اسلامی به عنوان یک رژیم سرمایه داری را نیز بر اساس پاسخ هایی که هر یک از جناح ها به نیازهای سرمایه داری ایران می دهند و استراتژی های سیاسی متفاوتی که برای تضمین بقای نظام اسلامی دارند مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. در این مبحث موقعیت نیروی های اپوزیسیون بورژوایی ایران هم بر اساس این معیار که در هر دوره تا چه اندازه می توانند به نیاز طبقه سرمایه دار ایران پاسخ بدهند مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

رشد مناسبات سرمایه داری در ایران در طی دو، سه دهه اخیر و تداوم روند صنعتی شدن، موقعیت طبقه کارگر و جنبش این طبقه را نیز دگرگون کرده است. موج دوم روی آوری زحمتکشان روستا به شهرها بویژه در دوره بعد از جنگ ایران و عراق جمعیت کارگران ایران را بیش از دو برابر کرده است. شمار کارگران شاغل در بخش صنعتی چند برابر شده است. بازتاب این تحولات را در گسترش اعتراضات و اعتصابات روزمره کارگران در یک دهه اخیر و پرورده شدن طیف نسبتا گسترده ای از فعالین و پیشروان کارگری که خود را به جامعه معرفی کرده اند مشاهده می کنیم. اگر طبقه کارگر ایران به دلیل نبود تشكل‌های طبقاتی و توده ای مستقل از دولت و عدم تحزب یابی فعالین و پیشروان آن نتوانسته است مُهر منافع طبقاتی‌شان را بر تحولات جامعه بکوبد، اما علیرغم آن جنبش کارگری زنده ترین و پر جنب و جوش ترین جنبش اجتماعی در ایران است. در این سند به جنبش زنان و جنبش انقلابی کردستان که به دلیل ماهیت نیروی محرکه این دو جنبش و ماهیت خواسته هایشان از متحدین جنبش کارگری ایران هستند پرداخته شده است و محورهای استراتژی سوسیالیستی کومه له در جنبش کردستان و ملزومات و پیش شرط های پیشروی و پیروزی آن مورد تأکید قرار گرفته است.

در این مبحث تأکید شد که درماندگی بورژوازی و دولت در پاسخگویی به خواسته های عاجلی که کارگران، زنان، معلمان، جوانان و مردم زحمتکش روزانه برای آنها مبارزه می کنند و مطالبات آزادیخواهانه ای که در اعماق جامعه ریشه دوانده است، نشان می دهند که راه حل سوسیالیستی برای پایان دادن به این بحران اقتصادی و اوضاع فاجعه بار از پایه مادی نیرومندی برخوردار است. تمام مطالبات اقتصادی، رفاهی و آزادیخواهانهای که کارگران، زنان و مردم آزادیخواه ایران روزانه برای آنها مبارزه می کنند، تاریخا بخشی از هویت مبارزاتی و سیاسی کمونیستها را تشکیل داده است. تحقق کامل این مطالبات بدون سرنگونی انقلابی جمهوری اسلامی، بدون ایجاد مکانیسم هایی از نوع شوراها که دخالت مستقیم کارگران و مردم زحمتکش در اداره جامعه را تأمین نمایند و بدون متحول کردن بنیادهای اقتصاد سرمایه داری و الغای مالکیت خصوصی عملی نیستند. اما علیرغم زمینه های مادی نیرومندی که برای آلترناتیو سوسیالیستی طبقه کارگر برای حل این بحران در راستای منافع طبقاتی اش و کل جامعه وجود دارد، اگر جریان سوسیالیستی نتواند جنبش طبقه کارگر را در راستای سیاست های سوسیالیستی رهبری کند، بورژوازی می تواند پا بر دوش طبقه کارگر و با تحمیل شرایط فلاکتبار تر از وضعیت کنونی سرمایه داری را از بحران عبور دهد و یا با همین اوضاع بحرانی به حیات خود ادامه دهد. رشد گرایش سوسیالیستی در گرو آن است که در یک پروسه مبارزه عملی و سیاسی جنبش طبقه کارگر را در راستای سیاست های سوسیالیستی به جلو سوق دهد. و این کار فقط با ارزیابی درست و واقع بینانه از اوضاع سیاسی و شرایط مبارزه طبقاتی، با پاسخ درست و به موقع با نیازها و معضلات سر راه مبارزه کارگران و با نشان دادن رابطه منطقی این پاسخ ها و یا تاکتیک هایی که اتخاذ می شود با استراتژی انقلاب کارگری می تواند انجام گیرد.

کنگره دوازدهم حزب در پرتو این ارزیابی از اوضاع، اولویت های فعالیت حزب در این دوره را تعیین کرد. و خاطرنشان کرد که کلیه فعالیت های سیاسی و تبلیغی، کار ترویجی و ظرفیت های سازمانگرانه حزب باید در خدمت سازمانیابی توده ای و طبقاتی طبقه کارگر و تحزب یابی کمونیستی فعالین و پیشروان جنبش کارگری قرار گیرد و جهت گیری های اصولی خود را در این زمینه تشریح کرد. بر اهمیت خصلت سوسیالیستی فعالیت حزب در زمینه تبلیغ و ترویج و کار آگاهگرانه چه از طریق شبکه های تلویزیونی، رادیوها و نشریات انگشت گذاشت و تأکید کرد که آگاهگری ما قبل از هر چیز باید در خدمت آماده کردن طبقهی کارگر برای انجام آن رسالت تاریخی که برعهده دارد، قرار گیرد. کنگره در اولویت بندی فعالیت حزب تآکید کرد که منافع مبارزه طبقه کارگر علیه سرمایه داری و دولت بورژوازی و منافع آن برای قرار گرفتن در رهبری جامعه ایجاب می کند که حزب کمونیست ایران از هر اعتراض و مبارزه عادلانه و پیشرو بدون قید و شرط دفاع کند و فعالین حزب دخالتگری در این مبارزات و ارتقای آن را امر خود بدانند. حزب باید در ادامه سیاست تا کنونی بطور جدی برای به هم نزدیک کردن کلیه نیروهای موجود در جنبش چپ و کمونیستی ایران حول یک منشور سیاسی که معنای عملی سرنگونی انقلابی جمهوری اسلامی و چشم انداز به قدرت رسیدن کارگران را به روشنی ترسیم می کند، تلاش نماید. در ادامه تعیین اولویت ها، کنگره بر ضرورت ارتقاء فعالیت های تشکیلات خارج از کشور حزب کمونیست ایران به عنوان پرتعداد ترین تشکیلات حزبی در میان نیروهای جنبش کمونیستی و چپ ایران در راستای پاسخگویی به نیازهای این دوره تأکید نمود.

در مبحث مربوط به بحران محیط زیست ضمن ارائه تصویری عینی از وضعیت فاجعه باری که محیط زیست تحت حاکمیت نظام سرمایه داری در جهان پیدا کرده است، تأکید شد که تحت حاکمیت نظام سرمایه داری جمهوری اسلامی مسئله آلودگی هوا و تخریب محیط زیست در ایران هم به مرحله بحرانی رسیده است. کنگره در پرتو رئوس ارزیابی از بحران محیط زیست بر جهت گیری ها و رئوس فعالیت کمونیست ها در این عرصه تأکید گذاشت.

کنگره بعد از بحث و بررسی جداگانه اسنادی که از جانب کمیته مرکزی در اختیار نمایندگان و اعضا حزب قرار داده شده بود و استماع ملاحظات تدقیقی و تکمیلی که از جانب شرکت کنندگان مطرح شدند این اسناد را با اکثریت نزدیک به قریب به اتفاق آراء مورد تصویب قرار داد و آماده کردن آن برای انتشار علنی، با توجه به مباحث کنگره را، به کمیته مرکزی منتخب خود واگذار کرد.

بررسی گزارش عملکرد ارگان های مختلف تشکیلاتی حزب، یکی دیگر از دستور جلسات کنگره بود. کمیته مرکزی حزب در این زمینه هم قبلا گزارش فعالیت ارگانها را بطور مکتوب در اختیار نمایندگان کنگره قرار داده بود. این گزارش شامل عملکرد ارگان ها و عرصههای مختلف فعالیت کومه له در کردستان، تشکیلات خارج از کشور، کمیته تشکیلات داخل شهرها، شبکه های تلویزیونی حزب و کومه له، رادیو صدای حزب کمونیست ایران، نشریه جهان امروز و سایتهای اینترنتی حزب بود. شرکت کنندگان در کنگره با آگاهی بر وجود وحدت سیاسی و هم نظری حول جهت گیری های اساسی و سیاست های کلان حزب در زمینه های مختلف که کنگره دوازدهم نیز بر آنها تأکید مجدد گذاشت، با اعتماد به نفس و روشن بینی کمبودها و نارسایی ها را مورد بررسی و انتقاد قرار دادند و بر ضرورت ارتقاء کیفی فعالیت ها حزب و تحکیم حزبیت در مناسبات تشکیلاتی تأکید کردند. کنگره تأکید کرد که حزب باید این ظرفیت و آمادگی را پیدا کند که در هر شرایطی و در هر عرصه ای به وظایف انقلابی و کمونیستی خود عمل نماید و تعهد به انجام این وظایف در روش ها و فعالیت ارگانهای مختلف حزب نمود عملی پیدا کند.

یکی دیگر از دستور جلسههای کنگره بررسی قرارهای پیشنهادی به کنگره بود. در این مبحث نیز دو قرار به تصویب کنگره رسید. یکی از قرارها ضمن تأکید بر ضرورت ایجاد سازمان جانبی جوانان در خارج از کشور، کمیته تشکیلات خارج از کشور را موظف به ایجاد این سازمان نمود. قرار دوم ضمن اشاره به نارسائی های اساسنامه حزب، کمیته مرکزی منتخب خود را موظف نمود تا اقدامات لازم در این زمینه از جمله برگزاری سمینار جهت مشارکت دادن اعضا برای تدوین پیش نویس اساسنامه جدید و ارائه آن به کنگره بعدی را در دستور کار خود قرار دهد.

آخرین دستور جلسه کنگره انتخابات کمیته مرکزی بود که در این بخش، کنگره از میان کاندیداتورها، ۲۳ نفر را بعنوان اعضای کمیته مرکزی حزب کمونیست ایران انتخاب نمود که عبارتند از رفقا: وریا احمدی، هلمت احمدیان، عادل الیاسی، خسرو بوکانی، رئوف پرستار، نصرت تیمورزاده، عیسی جمشیدی، احمد خورشیدی، فرشید شکری، حسن شمسی، فراست صالحی، احمد عزیزپور، ابراهیم علیزاده، محمود قهرمانی، صلاح مازوجی، پویا محمدیان، جلال محمد نژاد، گوهر معمارزاده، عباس منصوران، سروه ناصری، رحمان نجات، اردشیر نصرالله بیگی و مرضیه نظری.

کنگرهی دوازدهم حزب کمونیست ایران بعد از پنج روز کار فشرده، با سخنان اختتامیه رفیق حسن شمسی و سرود انترناسیونال سرود همبستگی جهانی طبقه کارگر، با موفقیت به کار خود پایان داد.